Қазақстандағы уақытты ауыстыруға әсер еткен факторлар туралы сарапшылар пікір білдірді.

Нұр-Сұлтан. 15 желтоқсан. KAZAKHSTAN TODAY - Сарапшылар Қазақстанның шетелдік консалтингтік компанияларға тәуелділігінің артуымен байланысты қауіптер туралы мәлімдеді, бұл туралы inbusiness.kz хабарлайды.

Олардың (шетелдік консалтингтік компаниялардың - ред.) қызметі тек кеңес берумен шектелмейді. Олар тәуелділікті қалыптастырады, бұл ақырында елдің тәуелсіздігін әлсіретіп, ұлттық қауіпсіздігіне қауіп төндіреді. Шетелдік консультанттар жұмыс істейтін елдерде олар компактты мемлекет идеяларын белсенді түрде енгізеді. Бұл мақсат айқын: мемлекеттік аппараттың қысқаруы мемлекеттегі сыртқы консультанттарға тәуелділікті арттырады, олар кілттік функцияларды өз мойнына алады. Нәтиже анық: мемлекеттің мүмкіндіктері азайып, консультанттардың штаттары өсуде. Консультанттар стратегиялық билік функцияларын белсенді түрде алмастыруда, және бүгінгі таңда заң шығарушы және атқарушы билік бұлардың ықпалында", - деді Ғылыми-зерттеу аудит және қаржылық есептілік институтының сарапшысы Данияр Нурсеитов.

Сарапшы уақытты ауыстыру мәселесін мысал ретінде келтіріп, бұл мәселенің жиі халықаралық мамандарға сілтемелермен бірге жүруін атап өтті, соның ішінде 2020 жылы ауыр медициналық және экономикалық негіздемелерсіз құрылған Табиғи уақыт одағы.

Ол уақытты ауыстыруды "инвестицияларға айырбасталған тариф" тұрғысынан қарастыру қажет екенін атап өтті, бұл, бәлкім, McKinsey немесе BCG сияқты компаниялар тарапынан ұсынылған. Оның айтуынша, бұл тәсіл жетіспейтін инвестициялардың іс жүзінде халықтың қалталарынан алынып жатқанын білдіреді. Сарапшы атап өткендей, уақытты ауыстыру осындай "инвестициялардың" өсуіне ықпал етіп, халықты энергетика қаржыландырудың көзіне айналдырады.

Сонымен қатар сарапшы мемлекетте бюджеттің тапшылығын қысқарту және шығыстарды азайту мәселесі өткір тұрса да, квазигоссектор шетелдік консультанттарға немесе директорлар кеңесінің сыйақысына, кейбір жағдайларда шетел азаматтарын қосқанда, үнемдеуге асықпайтынын атап өтті. Оның айтуынша, мемлекеттік аппаратты қысқартудың орнына, оның деградациясы байқалуда.

Шенеуніктер дербес шешім қабылдау қабілетін жоғалтуда, мемлекеттік органдардың аналитикалық функциялары факті бойынша шетелдік сарапшыларға берілген. Ғылыми зерттеулер мен негіздемелердің орнына сыртқы консультанттардың пікірлеріне сілтемелер пайдаланылады", - деді ол.

Данияр Нурсеитовтың айтуынша, шетелдік консалтингтік компаниялар Қазақстанда өздерінің позицияларын айтарлықтай нығайтты. Атап айтқанда, McKinsey, BCG (Boston Consulting Group) және "үлкен төрттік" компанияларының жалпы саны 3 мыңнан астам қызметкерді құрайды.

Сондай-ақ, Қазақстан шетелдік консалтингтік компанияларға кілттік процестерді басқаруды тапсыру арқылы экономика мен стратегиялық активтерге бақылауды жоғалту қаупінде екендігі туралы пікір айтылды. Данияр Нурсеитов олардың қызметі ашықтықты төмендетіп, коррупцияны күшейтеді және мемлекеттің тәуелсіздігіне қауіп төндіреді деп есептейді. Кешенді шаралар қабылданбаса, ел сыртқы басқаруға тап болуы мүмкін, онда тіпті саяси шешімдер Қазақстанның шегінен тыс анықталатын болады.

ПАО "Аудиторлар коллегиясы" басқармасының төрағасы Владимир Мурашов қалыптасқан жағдайдан шығу үшін бірнеше шешім ұсынды.

Біріншіден, аудит және консалтингтік қызметте суверенитетті бекіту. Ол үшін ол аудит қызметі туралы заңға өзгерістер енгізуді, кәсіби кеңестің монополиясын жоюды және оның функцияларын бәсекелестік ортаға беру арқылы отандық компанияларды қолдауды ұсынады.

Екіншіден, стратегиялық объектілерді қорғау. Владимир Мурашов шетелдік компаниялардың маңызды объектілерге қолжетімділігін шектеуді, ақпараттың ағып кетуін болдырмау үшін квазигоссектордың директорлар кеңесінен шетелдік консультанттармен байланысты тұлғаларды шығару қажет екенін ұсынады.

Үшіншіден, шетелдік консультанттардың қызметін бақылау. Мурашов мемлекеттік органдар мен квазигоссектор тарапынан олардың қызметтерін сатып алуға мораторий енгізуді ұсынады. Сондай-ақ, осындай консультанттардың ұсыныстарына негізделген заңнамалық бастамалар туралы мәліметтерді жариялау қажет.

Төртіншіден, халықаралық ұйымдардың ықпалымен қабылданған заңдар мен шешімдерді талдау, суверенитетке қауіп төндіретін нормаларды жою. Ол сондай-ақ консалтингтік және аудит қызметтерін сатып алуды мемлекеттік сатып алудың ерекше тәртібінен шығару маңызды деп есептейді. Еске салайық, Қазақстанда 2024 жылғы 1 наурызда сағат тілі бір сағатқа артқа ауыстырылды. Сонымен қатар, Қазақстан тұрғындарының көпшілігі бірыңғай уақыт белдеуіне көшуге қарсы болды. Елде бұрынғы уақыт белдеуіне оралу туралы петиция басталды, ол қысқа мерзімде 50 мың дауыс жинады. 2 тамызда Сауда министрлігі петицияны қанағаттандырудан бас тартты.

Петицияны қарау барысында сөйлегендер "сағат" реформасының ғылыми негіздемесі, егер ол бар болса, мүлде жабық режимде өткенін атап өтті. Олардың ашық қолжетімділікте Қазақстанның ғалымдары әзірлеген зерттеулерді таба алмады. Сонымен қатар, "сарапшылар" деп аталатын кейбіреулердің ғылыми статусы күмән тудырды. Ғалым ретінде өзін таныстырғандардың арасында ірі ғылыми басылымдарда ешқандай жарияланым табылмады.

"Сандж" зерттеу орталығы Қазақстандағы бірыңғай уақыт белдеуінің азаматтарға әсерін зерттеу бойынша социологиялық зерттеу жүргізді. Оның нәтижелері бірыңғай уақыт белдеуінің 11,5 миллион қазақстандыққа теріс әсер еткенін көрсетті. Уақыттың өзгеруі денсаулыққа, көңіл-күйге, ұйқыға, қауіпсіздікке теріс әсер етіп, жол-көлік оқиғаларының саны артты, электр энергиясын тұтыну өсті. Бұл әсіресе шығыс облыстарда қатты сезіледі.

Еске салайық, қараша айында eGov mobile-де уақытты ауыстыру тақырыбына сауалнама пайда болды. Ол қосымшада үш күн бойы болды, содан кейін жоғалып кетті.

Бұрын қазақстандық зерттеуші Чилидің тәжірибесін зерттеген, онда күндізгі уақыттың 20%-ға қысқаруымен қылмыс деңгейі артты. Қазақстандық зерттеуші чилилік зерттеудің деректерін Қазақстандағы бірыңғай уақыт белдеуін енгізумен салыстырды.

Қазақстанда бірыңғай уақыт белдеуін орнату туралы қазақстандық және шетелдік сарапшылар бірнеше рет пікір білдірді.

Танымал отбасылық дәрігер және педиатр Дмитрий Киреев уақытты ауыстырудың теріс салдарлары туралы айтты.

Америкалық хронобиолог Қазақстан