Сергей Агафонов: Бәсекелестік – монополистерге қарсы табиғи қарсы шара.

Сергей Сергеевич, қыркүйек айындағы халыққа жолдауында Мемлекет басшысы инфрақұрылымдық мәселелерді шешуді тапсырды. Қай мәселелерге басты назар аудару қажет? Қандай жұмыстар басталды?

Ең басты аспект - бұл энергетика мен коммуналдық секторды модернизациялау, ұлттық модернизация жобасы, және Президент осыған ерекше назар аударады. Бұл өте маңызды, себебі кейбір жағдайларда тозу деңгейі 80-90%-ға жетеді. Бұл электр станциялары, электр желілері, сумен жабдықтау, кәріз желілері сияқты мәселелерге де қатысты, менің құзыретімде емес, бірақ біз жағдайдың қалай екенін жақсы түсінеміз. 80-90% тозу деген не? Бұл іс жүзінде авариялық объектілер, және біздің инфрақұрылымымызда мұндай объектілер бар, сондықтан бұл бірінші кезектегі мәселе.

Тағы бір мәселе, назар аударғым келетін, Президент те осыны айтты, тұтынушыларды монополистермен жалғыз қалдырудың қажеті жоқ. Монополистердің экономикадағы үстемдігі және олар тұтынушылармен қалай әрекет ететіні туралы айту қажет емес, өйткені біз мұны үнемі өзіміз сезінеміз. Бұл өте маңызды аспект, себебі біздің электрмен жабдықтау сияқты салаларда бәсекелестік деңгейі өте төмен. Бәсекелестік - монополистерге қарсы табиғи қарсы дәрі, егер осылай айтуға болса, ал бізде бәсекелестік деңгейі өте төмен, себебі бұл нарықтар дамымайды. Мен Президенттің де мұны түсінетініне сенемін. Сондықтан тұтынушылар мен монополистердің мүдделерін теңестіру үшін, ал қазіргі уақытта ол монополистердің пайдасына өте қатты қисайған, шаралар қабылдау қажет. Дәл осылай, бір кездері мемлекеттік қызметтерді электронды форматқа көшіру арқылы бюрократия мен халықтың мүдделерін теңестіруге қол жеткізілді. Біз сол кезде мемлекеттік қызметтерге барудың қажеті жоқ екенін сезіндік, онымен байланысудың қажеті болмай қалды, коррупциялық фактор барынша жойылды, ал қазір барлық мемлекеттік қызметтерді қосымшалар арқылы аламыз. Бұл жылдамырақ, қайтадан айтамын, бұл коррупцияға аз әсер ететін, сондықтан табиғи монополиялар саласында да дәл осындай шешімді дұрыс деп санаймын. Егер біз бәсекелестікті дамытуда сәтті бола алмасақ, ал, өкінішке орай, біз мұны істей алмаймыз, жүйені не болса да теңестіру керек. Ал оны монополистер мен тұтынушылар арасындағы тікелей байланысты жою арқылы, мемлекеттік қызметтердің принципі бойынша электронды форматқа көшіру арқылы теңестіруге болады. Сондықтан Президент мұны жасауға ұсыныс білдіреді, коррупциялық факторларды, монополистер тарапынан теріс пайдалану жағдайларын минимизациялау үшін. Сондықтан меніңше, жолдауда екі өте маңызды аспект бар - инфрақұрылымды модернизациялау және тұтынушыларды монополистермен қарым-қатынастарында қолдау.

Жылдың соңына дейін Қасым-Жомарт Тоқаев энергетика мен коммуналдық секторды модернизациялау бойынша ұлттық жобаны бекітуді тапсырды. Бұл бағытта не істелді? Құжат не қамтиды?

Ұлттық жоба «Ашық НПА» порталында орналастырылған, оның қоғамдық талқылауы 7 қарашада аяқталды. Бұл ауқымды жоба, сіз кіріп, барлық ұсыныстарды көре аласыз. Оның құны 10 триллион теңге, Қазақстанда мұндай жобалар болған емес. Онда не қамтылатыны нақты жазылған. Бірақ мен бір маңызды аспектіні атап өткім келеді, өткен аптада Премьер-министр НПП РК «Атамекен» ұйымдастырған бизнес-форумда өте маңызды хабарлама жасады: ұлттық жобаға отандық тауар өндірушілер максималды түрде қатысуы тиіс. Яғни, осы 10 триллион теңге, сонымен қатар, Қазақстандық жабдықтарды, отандық тауарларды сатып алу арқылы жұмсалуы тиіс. Бұл отандық өндірісті дамыту тұрғысынан өте маңызды. Әрине, бұл қаражатқа импорттық өнім сатып алуға болады, мүмкін, тіпті арзан болады, бірақ одан да маңыздысы, егер рұқсат етсеңіз, ұлттық жобаны отандық тауар өндірушілерді дамыту үшін пайдалану.

Сіздің пікіріңізше, Қазақстанда коммуналдық ресурстарды үнемдеу мәдениеті қалай қалыптасуда? Және Президенттің тапсырмасы бойынша елде енгізілуі тиіс «көп тұтынасың – көп төлейсің» принципін қалай бағалайсыз?

Жақында, 11 қарашада, бүкіл әлем Халықаралық энергия үнемдеу күнін тойлады. Бірақ, өкінішке орай, Қазақстанда тойлайтын ештеңе жоқ. Біздің ЖІӨ – әлемдегі ең энергия сыйымды, біз 140 елдің тізімінде 105-орынды аламыз. Сондықтан мен Президент айтқан принциппен келісемін: «көп тұтынасың – көп төлейсің», әсіресе электр энергиясының тапшылығы жағдайында. Егер бізде артықшылық болса, мүмкін, керісінше, тұтынуды ынталандыруымыз керек еді, бірақ қазір ондай қажеттілік жоқ, кері құралды қолдану керек.

Мемлекет басшысының бұл идеяны дамыта отырып, мен тағы бір аспектіні атап өткім келеді - тарифтердің дифференциациясынан бас тарту қажеттілігі. Бізде тарифтер әлі күнге дейін тұтынушылардың санаттарына қарай дифференциалданады. Яғни, халық үшін тариф шағын және орта бизнес үшін тарифтен төмен, бұл үлкен проблема. Бұл халыққа ешқандай әсер етпейді, өйткені, бір жағынан, электр энергиясы үшін арзан төлесең, дүкенге барасың немесе тауарлар мен қызметтерді аласың, және бәрібір заңды тұлғалар төлеген қымбат электр энергиясы үшін төлейсің, бәрібір сол ақшаны төлейсің. Сондықтан бұл теңгерім Қазақстан азаматтарына ешқандай әсер етпейді.

Сондықтан, халық пен заңды тұлғалар үшін тарифтерді теңестіру қажет. Мен айтқым келеді, кейбір елдерде халық заңды тұлғалардан да көп төлейді, бұл принципті түрде заңды. Шартты түрде, халықты электр энергиясымен жабдықтау процесі шағын немесе орта бизнесті электр энергиясымен жабдықтау процесінен әлдеқайда қымбат. Біз мұны талап етпейміз, кем дегенде, тарифтеріміз бірдей болсын. Сонымен қатар, белгілі, біздің азаматтарымыздың кейбір санаттары, әлеуметтік жағынан осал топтар, дотация мен көмекке мұқтаж. Оларға адрес бойынша көмек көрсету керек. Мұны реттеуші де ұзақ уақыт бойы түсінді. Бірақ Қазақстанда бұл мәселені жүзеге асыруда тек бір өңір - Батыс Қазақстан облысы ғана жетістікке жетті, онда тарифтер теңестірілді және адрес бойынша көмек көрсетілуде. Неліктен мен Президенттің «көп тұтынасың – көп төлейсің» тезисімен байланыстырамын? Себебі, адрес бойынша көмек болғанда, бәрі түсінікті, аз қамтамасыз етілгендерге көмектесеміз, ал қалғандары заңды тұлғаларға сәйкес келетін бір тариф бойынша төлейді, бұл әділ, меніңше. Бірақ қазір не болып жатыр: жеңілдетілген тариф бойынша халықтың бәрі, аз қамтамасыз етілгендер де, есеп айырысуды байқамайтындар да төлейді. Яғни, мысалы, сіз сәнді үйде тұрасыз, сізде жылыту бассейні бар және т. б., бірақ сіз шынымен мұқтаж адамның тарифімен төлейсіз. Сіз қандай теңсіздікті түсінесіз?! Бұл дифференциация шын мәнінде қандай проблема тудырды?!

Сондықтан, мен тағы да қайталап айтамын, мен Президентпен толық келісемін - «көп тұтынасың – көп төлейсің» электр энергиясының тапшылығы жағдайында. Мен тағы да қосар едім